پس از خرید بلیط هواپیما تهران کابل و رسیدن به این شهر، اولین چیزی که توجه من را جلب کرد، جنب‌وجوش بازارها بود. در هر کوچه و خیابان، مغازه‌هایی پر از کالاهای متنوع دیده می‌شد؛ از زعفران و خشکبار گرفته تا پوشاک، لوازم خانگی، فرش و حتی وسایل الکترونیکی. به‌عنوان کسی که به موضوع اقتصاد علاقه‌مند است، این موضوع ذهنم را درگیر کرد که افغانستان چه کالاهایی صادر و وارد می‌کند؟ برای همین، تصمیم گرفتم مدتی را در بازارهای کابل و هرات بگذرانم و از نزدیک، با مردم، تاجران و فروشندگان صحبت کنم که همه آن‌ها را با شما در مجله هدیتا تریپ درمیان می‌گذارم.
نگاهی به مهمترین کالاهای صادرات افغانستان
افغانستان در حوزه صادرات به‌خصوص در بخش کشاورزی و صنایع دستی فعال است. صادرات این کشور، بیشتر به کشورهای همسایه و منطقه انجام می‌شود. وقتی به بازارچه‌های مرزی رفتم، دیدم کامیون‌هایی پر از خشکبار، قالی، سنگ‌های قیمتی و گیاهان دارویی، آماده خروج از کشور هستند. مهمترین موارد صادرات این کشور عبارت‌انداز:
خشکبار و میوه‌های خشک‌شده؛ طلای شیرین افغانستان
در میان محصولات صادراتی افغانستان، خشکبار جایگاه ویژه‌ای دارد. پسته، بادام، کشمش، انجیر خشک، گردو و زردآلو خشک از جمله محصولاتی هستند که از ولایت‌هایی مثل قندهار، فراه، بدخشان، بلخ و غور برداشت می‌شوند و راهی بازارهای خارجی می‌گردند.
در بازارهای کابل، بارها دیده‌ام که مغازه‌داران با دقت بسته‌بندی‌هایی شکیل آماده می‌کنند و به خریداران نشان می‌دهند. یکی از مغازه‌داران به من گفت که بیشتر مشتری‌های عمده من از تهران و مشهد هستند. بازرگان‌ها مرتب برای خرید بلیط هواپیما کابل مشهد اقدام می‌کنند تا مستقیم خرید کنند یا نمونه بیاورند.
کشورهایی مانند ایران، هند، پاکستان، امارات و قطر از مهمترین مقصدهای صادرات خشکبار افغانستان هستند. طعم طبیعی، رنگ غنی و کیفیت عالی این محصولات باعث شده‌اند که حتی در نمایشگاه‌های بین‌المللی مواد غذایی نیز توجه زیادی به خشکبار افغانستان شود.
زعفران افغانستان؛ گوهری نهفته در خاک هرات
شاید نام زعفران بیشتر با ایران گره خورده باشد، اما افغانستان نیز در سال‌های اخیر در تولید این طلای سرخ پیشرفت چشم‌گیری داشته است. به‌ویژه ولایت هرات، با اقلیم خاص خود، زعفرانی با رنگ، عطر و طعم بی‌نظیر تولید می‌کند. یکی از بازرگانان در هرات گفت که زعفران افغانستان نه‌تنها با زعفران ایرانی رقابت می‌کند، بلکه برخی مشتری‌های خارجی، محصول ما را ترجیح می‌دهند. چون رنگ‌دهی بالایی دارد و ارگانیک است. خیلی از شرکت‌های خصوصی در حال حاضر روی بسته‌بندی حرفه‌ای و صادرات زعفران افغانستان به اروپا و آسیای شرقی تمرکز کرده‌اند.
قالی و گلیم؛ میراثی از دست‌های هنرمند
قالی‌بافی از جمله هنرهایی است که افغانستان در آن قدمتی طولانی دارد. در خانه‌ها و کارگاه‌های سنتی، زنان افغان با دستان خود قالی‌هایی می‌بافند که نه‌تنها زیبا، بلکه حامل فرهنگ، داستان‌ها و نمادهای قومی‌اند.
قالی‌های ولایت‌هایی چون هرات، قندهار، غزنی و بامیان به کشورهای مختلف صادر می‌شوند. یکی از تاجران قالی می‌گفت که با خرید بلیط هواپیما کابل تهران خودم قالی‌ها را به نمایشگاه‌های بین‌المللی می‌برم. چون باید درباره ارزش فرهنگی آن‌ها توضیح دهم تا قیمت واقعی بگیرم.
قالی‌های دستباف افغانستان معمولاً با نخ‌های پشمی طبیعی، رنگ‌های گیاهی و طرح‌های سنتی بافته می‌شوند. این قالی‌ها در بازارهای ترکیه، ایران، آلمان و کشورهای حوزه خلیج فارس خریداران زیادی دارند.
سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی؛ گنجینه‌ای در دل کوه‌ها
افغانستان از معدود کشورهایی است که دارای ذخایر عظیم سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی است. لاجورد، زمرد، عقیق، یاقوت و تورمالین از جمله سنگ‌هایی هستند که در معادن ولایت‌هایی چون بدخشان، پنجشیر و نورستان یافت می‌شوند.
لاجورد بدخشان شهرت جهانی دارد و از آن برای ساخت جواهرات، تندیس‌ها و ظروف تزیینی استفاده می‌شود. برخی از این سنگ‌ها پس از استخراج، به‌صورت خام صادر می‌شوند؛ اما شرکت‌هایی نیز در کابل و مزار شریف ایجاد شده‌اند که خدمات تراش و بسته‌بندی ارائه می‌دهند.
مهمترین کالاهای واردات افغانستان؛ تأمین نیازهای داخلی از کشورهای همسایه
با توجه به محدودیت‌های صنعتی و زیرساختی، افغانستان برای تأمین بسیاری از کالاهای مصرفی خود، به واردات وابسته است. ایران، پاکستان، ترکیه، چین و آسیای مرکزی از مهمترین مراکز وارداتی هستند. بسیاری از این کالاها از طریق جاده، مرز زمینی و فرودگاه کابل وارد می‌شوند.
مواد غذایی بسته‌بندی‌شده
در فروشگاه‌های کابل، هرات و مزار شریف، قفسه‌هایی پر از محصولات ایرانی، ترکی و پاکستانی دیده می‌شود. بیسکویت، رب گوجه‌فرنگی، کنسروها، تنقلات، ادویه‌جات، نوشابه‌ها و آب‌میوه‌ها بخش عمده‌ای از این واردات را تشکیل می‌دهند.
یک فروشنده در منطقه افشار کابل به من گفت که خیلی از بازرگان‌ها خودشان خرید بلیط هواپیما مشهد کابل را انجام می‌دهند و با بار برمی‌گردند.
پوشاک و کفش
پوشاک، کفش و لوازم شخصی یکی دیگر از بخش‌های مهم واردات در افغانستان است. لباس‌های زنانه، مانتو، روسری، شلوار، چادر، پیراهن مردانه و کفش‌های راحتی بیشتر از چین و ترکیه وارد می‌شوند. در بازارهای کابل، لباس‌های ایرانی هم طرفداران خاص خود را به‌خصوص به‌دلیل کیفیت دوخت و جنس پارچه دارند.
لوازم خانگی و الکترونیکی
در دهه‌های اخیر، با افزایش شهرنشینی، تقاضا برای لوازم خانگی و وسایل الکترونیکی در افغانستان افزایش یافته است. یخچال، ماشین لباس‌شویی، تلویزیون، کولر، اجاق‌گاز، لپ‌تاپ و تلفن‌های هوشمند، از جمله کالاهایی هستند که از چین، ایران و امارات وارد می‌شوند.
فروشگاه‌های بزرگی در کابل و هرات، کالاها را با گارانتی‌های رسمی عرضه می‌کنند. بعضی از تاجران نیز از شرکت‌های ایرانی نمایندگی می‌گیرند یا با باربری هوایی، کالاها را مستقیم می‌آورند.
دارو و تجهیزات پزشکی
بازار دارو و تجهیزات پزشکی در افغانستان بسیار به واردات وابسته است. داروهای ایرانی به‌ویژه به‌خاطر قیمت مناسب و اطمینان از کیفیت، محبوبیت زیادی دارند. در برخی داروخانه‌ها، برندهای ایرانی بیشتر از برندهای پاکستانی یا هندی دیده می‌شوند.
یک داروخانه‌دار در شهر کابل گفت که وقتی داروی خاصی نیاز داریم که در بازار کمیابند، از آشناها خواهش می‌کنیم با خرید بلیط هواپیما تهران کابل آن‌ها را بیاورند.
نقش ایران در تجارت افغانستان
ایران یکی از مهمترین شرکای تجاری افغانستان هم در بخش صادرات به افغانستان و هم در واردات از این کشور است. مرزهای خاکی گسترده، زبان مشترک، فرهنگ نزدیک و روابط تاریخی، باعث شده‌اند بازرگانی بین دو کشور، حتی در شرایط سخت سیاسی هم ادامه پیدا کند.
از طرف دیگر، مسیرهای پروازی میان دو کشور به ارتباط بهتر بازرگانان کمک کرده است. خطوط پروازی کابل-تهران و کابل-مشهد، از پرترددترین مسیرها هستند. بسیاری از تاجرها، خریداران و حتی دانشجویان، با خرید بلیط هواپیما کابل تهران یا خرید بلیط هواپیما کابل مشهد به ایران سفر می‌کنند. این سفرها فقط اقتصادی نیست؛ گاهی دیدار خانوادگی، معالجه پزشکی یا حتی شرکت در نمایشگاه‌های تجاری هم در برنامه‌شان هست.
نقش بازارچه‌های مرزی اسلام قلعه
در سفرم به هرات و سپس به اسلام‌قلعه، از نزدیک بازارچه‌های مرزی ایران و افغانستان را دیدم. این بازارچه‌ها، محل تبادل کالاهای خرد و عمده‌اند. کامیون‌هایی که از مشهد و زاهدان بار می‌آورند، در مرز تخلیه شده و کالاها وارد افغانستان می‌شود.
آینده تجارت افغانستان
با تمام مشکلاتی که افغانستان درگیرش بوده و هست، هنوز هم مردم این کشور نشان داده‌اند که روح بازرگانی و تلاش در آن‌ها زنده است. زنانی که قالی می‌بافند، مردانی که خشکبار بسته‌بندی می‌کنند، جوانانی که زعفران کشت کرده و تاجرانی که با امید و ابتکار، راهی سفرهای تجاری می‌شوند، همه تصویر روشنی از آینده اقتصاد افغانستان را ترسیم می‌کنند.
کالاهای وارداتی و صادراتی افغانستان در یک نگاه
در سفر من به افغانستان، فهمیدم که تجارت در این کشور فقط مبادله کالا نیست؛ نوعی مقاومت فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی در برابر سختی‌هاست. از خشکبار ناب و زعفران خوش‌عطر تا پوشاک رنگارنگ و قالی‌های نفیس، همه نشان از برکت در این سرزمین دارند و جالب اینجاست که ارتباط با کشورهای اطراف، به‌ویژه ایران، نه‌تنها به رشد تجارت کمک کرده، بلکه در پیوند میان مردم هم نقش داشته است.
اگر علاقه‌مند باشید از نزدیک با بازارهای افغانستان آشنا شوید، پیشنهاد می‌کنم یک بار هم که شده، برای خرید یا بازدید، اقدام به خرید بلیط هواپیما مشهد کابل یا تهران کابل کنید. شاید شما هم مثل من، چیزی فراتر از اقتصاد در این بازارها پیدا کنید؛ چیزی شبیه روح زندگی در دل مردمی که شادمانه زندگی می‌کنند.
